ΟΙ ΕΥΡΩΠΑΙΟΙ ΗΓΕΤΕΣ

Από τα καφενεία και τις παρέες μέχρι τα τηλεοπτικά πάνελ και τη Βουλή η συζήτηση που κυριαρχεί αφορά την κρίση χρέους και τα κοινωνικά αδιέξοδα που συνεπάγεται.

Ας γυρίσουμε όμως για λίγο στο παρελθόν.

Στις δεκαετίες του 80 και του90 εισέρευσε πακτωλός χρημάτων από τα Ευρωπαϊκά ταμεία. Εκ των υστέρων όλοι παραδέχονται ότι αυτοί οι πόροι σπαταλήθηκαν και δεν βοήθησαν όπως θα έπρεπε στην ανοικοδόμηση μιας ισχυρής οικονομίας.

Είναι κοινό μυστικό ότι όλοι προσπαθούσαν, με ότι μέσο διέθεταν, να προσπορισθούν χρήματα περισσότερα από ότι νόμιμα τους αναλογούσαν. Σαν ανέκδοτα κυκλοφορούσαν ιστορίες πως εξαπατούσαμε τους «κουτόφραγκους» και εξασφαλίζαμε παράνομες επιδοτήσεις.  Συγχρόνως η φοροδιαφυγή πήρε εκρηκτικές διαστάσεις. Το μεγαλύτερο μέρος  των χρημάτων από τα δάνεια, τις ευρωπαϊκές εισροές και τη φοροδιαφυγή κατευθύνονταν στην κατανάλωση. Επειδή η παραγωγική βάση της χώρας ήταν και είναι ανύπαρκτη, αυξάνονταν οι εισαγωγές κυρίως από χώρες του ευρωπαϊκού βορά. Αυτός ο μηχανισμός δημιουργούσε ζήτηση για τις βιομηχανίες τους. Με αυτή την έννοια λοιπόν ίσως δεν είναι και τόσο «κουτόφραγκοι», όσο θέλαμε να πιστεύουμε, αφού εξασφάλιζαν οφέλη για τι οικονομίες τους.  Τα οφέλη είναι σημαντικά αν λάβουμε υπόψη ότι παρόμοια σενάρια παίχτηκαν και στις υπόλοιπες χώρες της αποκαλούμενης ευρωπαϊκής περιφέρειας. Εν τέλει από την αύξηση της κατανάλωσης ωφελήθηκε πρόσκαιρα και η Ελληνική οικονομία, αν και αυτός δεν είναι ο ενδεδειγμένος τρόπος οικοδόμησης υγιούς ανάπτυξης.

 Από την άλλη πλευρά, οι πολιτικοί και οι ισχυροί οικονομικοί παράγοντες, - η «πλουτοκρατία» όπως θα έλεγε και η Αλέκα- έκαναν χρυσές δουλειές με μίζες και κάθε είδους παρανομίες σε πιο υψηλό και πιο κερδοφόρο επίπεδο. Κάπως έτσι δικαιολογούνται και τα 600 δις €, που βρέθηκαν στις Ελβετικές Τράπεζες και ανήκουν σε Έλληνες. Ακόμη κι αν δεν είναι όλα αυτά προϊόν παράνομων συναλλαγών, μπορούμε να υποθέσουμε, βάσιμα, ότι είναι το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος τους.

Η εικόνα ήταν γνωστή στους ευρωπαίους εταίρους μας. Γιατί να ταράξουν τα νερά όμως αφού έκαναν τη δουλειά τους;

Αν όλα αυτά εμπεριέχουν στοιχεία αλήθειας, τότε η ευθύνη για τον σημερινό εκτροχιασμό βαραίνει τους Έλληνες πολιτικούς, τους Ευρωπαίους πολιτικούς  και  εμάς τους απλούς πολίτες, στο μέτρο που μετείχαμε στο «πάρτι»,  έστω και κατ’ ελάχιστο. Με αυτή την ιεράρχηση.

Τώρα που άλλαξαν οι συνθήκες και αποκαλύφθηκε το αδιέξοδο, οι Ευρωπαίοι πολιτικοί μας κουνάνε το δάκτυλο, όπως ο δάσκαλος στους άτακτους μαθητές, αποσιωπώντας τις ευθύνες τους.

Ξέρεται ο ασφαλέστερος δείκτης έλλειψης ηγετικών χαρακτηριστικών είναι  η αποποίηση των ευθυνών.

Αυτά προς το παρών για τους Έλληνες και Ευρωπαίους «ηγέτες» - σε εισαγωγικά.

Οι περιστάσεις φταίνε

Ο αρθογράφος της ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ, Γιώργος Γιαννουλόπουλος, στις 15 Ιανουαρίου 2011, σε άρθρο του με τίτλο: «Πόσο μας δεσμεύουν οι περιστάσεις;», εκθέτει ένα επιχείρημα που υποστηρίζει τις νεοφιλελεύθερες επιλογές της κυβέρνησης και το οποίο, συνοπτικά, έχει ως εξής:  Οι αριστεροί εργαζόμενοι δέχονται να διαθέτουν την εργατική τους δύναμη στους καπιταλιστές, γνωρίζοντας ότι γίνεται  αντικείμενο εκμετάλλευσης. Αυτό δεν σημαίνει ότι στηρίζουν τον καπιταλισμό, απλά  δεν έχουν  άλλη επιλογή για την επιβίωσή  τους. Τηρουμένων των αναλογιών κάτι τέτοιο ισχύει για την οικονομική πολιτική της κυβέρνησης. Οι επιλογές της εξαρτώνται από το γενικό πλαίσιο που καθιστά κάποια πράγματα ανέφικτα. Είναι αναγκασμένη να εφαρμόζει μια πολιτική που δεν πιστεύει, αλλά δεν έχει άλλη επιλογή.

Το επιχείρημα είναι, εκ πρώτης όψεως, ευφυές αλλά στην πραγματικότητα  ατυχές.

Πρώτον: Ας μας εξηγήσουν οι σοσιαλιστές γιατί οι ιδέες τους κατατροπώθηκαν από τους ιδεολογικούς αντιπάλους τους, έτσι ώστε το «γενικό πλαίσιο», στο οποίο αναφέρεται ο αρθρογράφος, να είναι καθαρά νεοφιλελεύθερο.  Με δεδομένο μάλιστα ότι η εμπειρία αναδεικνύει μια προβληματική έως καταστροφική κατάσταση για τις κοινωνίες που οι νεοφιλελεύθερες επιλογές υιοθετήθηκαν. Για παράδειγμα, η ανισοκατανομή του εισοδήματος διευρύνθηκε, το αναπτυξιακό μοντέλο επιβάρυνε τα περιβαλλοντολογικά προβλήματα, η κοινωνική πρόνοια εξανεμίσθηκε κλπ. Τι συμβαίνει λοιπόν; Ο σοσιαλισμός είναι  ανεπαρκής να δώσει απαντήσεις στα προβλήματα και τις προκλήσεις της κοινωνίας; Οι αντίπαλοι του χρησιμοποίησαν αθέμιτα μέσα κατασυκοφάντησης του και με συνωμοσίες τον κατατρόπωσαν; Οι ηγέτες του σοσιαλιστικού κινήματος είναι ανίκανοι να προβάλλουν το υγιές ελπιδοφόρο μήνυμα τους;  Τον πρόεδρο της Σοσιαλιστικής Διεθνούς άλλωστε τον έχουμε δίπλα μας, ας μας λύσει τις απορίες.

Δεύτερον. Από την πλήρη και αδιαπραγμάτευτη υποταγή στα κελεύσματα των δανειστών, μέχρι την απόλυτη ρήξη με το «γενικό πλαίσιο», υπάρχουν άπειρες διαβαθμίσεις. Από την απεμπόληση  της εθνικής κυριαρχίας (άρθρο 14.5 της δανειακής σύμβασης), μέχρι τον τρόπο που χειρίσθηκε την κρίση χρέους του Ισημερινού ο Πρόεδρος της χώρας Ραφαέλ Κορέα – ο οποίος, για παράδειγμα, διέγραψε μέρος των οφειλών, όταν απέδειξε ότι προέρχονται από δάνεια που υπογράφηκαν παράνομα - υπάρχει σωρεία επιλογών.

Κρίση Χρέους

Η οικονομική κρίση παγκοσμίως διευρύνεται. Η Ιρλανδία μέχρι πρόσφατα χαρακτηριζόταν κέλτικο θαύμα εξ αιτίας των οικονομικών  επιδόσεων της. Σε αντιδιαστολή μάλιστα με τον σπάταλο νότο. Σήμερα όλοι συζητούν για την  υπαγωγή της στον Ευρωπαϊκό μηχανισμό διάσωσης. Ήδη βρίσκεται ένα βήμα πριν την καταστροφή. Σοβαρή αν όχι τραγική είναι η κατάσταση της Πορτογαλίας, της Ισπανίας, της Μ. Βρετανίας. Αν στο χρέος κάθε χώρας εκτός από το Δημόσιο συνυπολογίσουμε και το ιδιωτικό – εκδοχή που φαίνεται ορθότερη- τότε η λίστα των προβληματικών οικονομιών θα διευρυνθεί επικίνδυνα. Ακόμη και η Αμερική μετά την  κρίση του 2008 δεν μπορεί να ορθοποδήσει. Πολλοί συζητούν για την έλευση βαθύτερης ύφεσης.Υπάρχει μια θεωρία που επιχειρεί να φωτίσει το φαινόμενο συνολικά.

Η χρηματιστηριακή κρίση δεν αποτελεί την αιτία - που όπως κοινότοπα λέγεται - μετέφερε το πρόβλημα στην πραγματική οικονομία. Μάλλον ισχύει το αντίστροφο. Ο καπιταλισμός βρίσκεται σε μια φάση που αδυνατεί να διευρύνει το κέρδος. Το μηχανισμό δηλαδή που αποτελεί την κινητήρια δύναμη του. Κάθε επιχείρηση προσπαθεί να μειώσει το κόστος για να γίνει πιο ανταγωνιστική. Εισάγει καινοτομίες εντάσεως κεφαλαίου και περιορίζει την χρήση εργασίας. Οι πραγματικοί μισθοί μειώνονται, η ανεργία αυξάνεται και το αποτέλεσμα είναι η μείωση της αγοραστικής δύναμης συνολικά. Προϊόντα κατακλύζουν την αγορά, αλλά ποιος και με τι διαθέσιμο εισόδημα θα τα αγοράσει; Μια αυτοτροφοδοτούμενη διαδικασία που τείνει να μετατραπεί σε φαύλο κύκλο.
Από αυτό το σημείο ξεκινούν τα φαινόμενα υπερχρέωσης για το δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Το κράτος αφού εισπράττει λιγότερους φόρους αναγκάζεται να δανείζεται για να καλύψει τις ανάγκες του. Η ύφεση βαθαίνει οι φόροι συνεισφέρουν λιγότερα έσοδα, ο δανεισμός επεκτείνεται.

Ο δανεισμός του ιδιωτικού τομέα, που ανέβαλλε την εκδήλωση της ύφεσης για ένα διάστημα, δεν μπορεί να την απομακρύνει οριστικά. Κάποια στιγμή το πράγμα φτάνει στο απροχώρητο. Την κατάσταση ακριβώς που βιώνουμε σήμερα.Τα παραπάνω αποτελούν ίσως μια υπεραπλουστευμένη περιγραφή της πραγματικότητας. Εμπεριέχουν όμως στοιχεία αλήθειας. Η μεγαλύτερη αλήθεια είναι ότι σε καμία περίπτωση δεν είναι τυχαίο το γεγονός, ότι η κρίση διαπερνά πολλές οικονομίες.
Στην Ελλάδα η κατάσταση είναι χειρότερη εξ αιτίας της ανεπάρκειας και της διαφθοράς του πολιτικού συστήματος. Κι αυτό δεν είναι μια υπεραπλουστευμένη υπόθεση. Είναι η πραγματικότητα που όλοι ξέρουμε πολύ καλά.

Κάπνισμα

Με αφορμή την απαγόρευση του καπνίσματος και την έντονη αντιπαράθεση των αντιμαχόμενων στρατοπέδων, καταθέτω τους προβληματισμούς μου για το θέμα.

Νομίζω ότι η μόνη συζήτηση που μπορεί να διεξαχθεί αφορά τα δικαιώματα των μη καπνιστών ή με άλλη διατύπωση των παθητικών καπνιστών. Όσοι έχουν επιλέξει να καπνίζουν - υπό τον όρο ότι είναι ενήλικες και επαρκώς ενημερωμένοι για τις όντως βλαβερές συνέπειες της συνήθειας τους – δικαιούνται να συνεχίζουν. Ακόμη κι αν αυτό ισοδυναμεί με καταδίκη της υγείας τους.

Στην περίπτωση που απορρίψουμε τον παραπάνω συλλογισμό, θα πρέπει επίσης να απαγορεύσουμε τα λιπαρά φαγητά από τις ταβέρνες. Πόσοι άραγε δεν πεθαίνουν κάθε χρόνο από κακή διατροφή:

Οι συνέπειες του παθητικού καπνίσματος όμως επιδέχονται ανάλυση.

Επί αυτού έχω να παρατηρήσω τα εξής;

Οι παθητικοί καπνιστές διατρέχουν σίγουρα ένα κίνδυνο. Πόσο μεγάλο όμως:

Αν η πολιτεία νοιάζεται τόσο πολύ για την υγεία των πολιτών της, πως απολογείται για την αδιαφορία της σε περιβαλλοντικά θέματα, που αποδεδειγμένα προκαλούν άμεση και τεράστια ζημιά στην υγεία τους. Ο Ασωπός είναι τρανταχτό παράδειγμα.

Αν οι μη καπνιστές εκλάμβαναν το παθητικό κάπνισμα ως αυτού του μεγέθους απειλή, δεν θα βρισκόταν τουλάχιστον ένας μέτριας ευφυΐας επιχειρηματίας να διαμορφώσει ένα χώρο που θα απευθυνόταν μόνο σε μη καπνίζοντες;

Μήπως το κράτος θα έπρεπε απλά να διασφαλίσει τα δικαιώματα και των δύο πλευρών. Να επιτηρεί δηλαδή την τήρηση της αρχικής δέσμευσης του καταστήματος αν είχε χαρακτηριστεί «μη καπνιζόντων»:

Νομίζω ότι παρά είμαστε επηρεασμένοι από το κίνημα του «πολιτικά ορθού». Ξέρετε αυτό το κίνημα που ξεκίνησε από την Αμερική και μεταξύ άλλων προβλέπει να καταδικάζεται όποιος αποκαλεί τους μαύρους, «νέγρους», αδιαφορεί όμως αν αυτός ο ίδιος τους εκμεταλλεύεται ή τους καταπιέζει κοινωνικά. Το αναφέρω για να τονίσω την υποκρισία που εμπεριέχει.

Έχει σημασία να δηλώσω ότι ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ ΚΑΠΝΙΣΤΗΣ. Ασχολούμαι με το θέμα όμως γιατί είναι άκρως πολιτικό. Ίσως να είναι μια πνευματική άσκηση για τα όρια της εξουσίας και του δικαιώματος να εφαρμόζει ηθικές και αξιολογικές κρίσεις. Με άλλα λόγια, να έχει το δικαίωμα η πολιτεία να ορίζει, τι είναι «ευτυχία», για τους πολίτες της.

Οικονομίες Κλίκαμας

Παραθέτω μερικά στοιχεία για τον επιχειρηματικό τομέα στην Ελλάδα και συγκρίσεις με τα αντίστοιχα στην Ευρώπη. Το μέσο ποσοστό κέρδους των επιχειρήσεων στην Ελλάδα ανέρχεται στο 32,4%, ενώ στην Ευρώπη στο 20,1%. Αν δούμε την κατανομή των κερδών ανά επιχείρηση, η εικόνα αντιστρέφεται: το μέσο ποσοστό κέρδους ανά επιχείρηση στην Ελλάδα είναι 10,2% και στην Ευρώπη ανέρχεται στο 12,6%. Η εξήγηση είναι προφανής: Το κέρδος διαχέεται σε ένα πολύ μεγάλο αριθμό επιχειρήσεων. Οι αυτοαπασχολούμενοι, ελεύθεροι επαγγελματίες είναι διπλάσιοι από τους αντίστοιχους στην Ευρώπη.

Κατά πολλούς, αυτή η δομή αναπαράγει την καθυστέρηση. Η βελτίωση της παραγωγικότητας έχει ως προϋπόθεση τις οικονομίες κλίμακας και την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών. Η πληθώρα των πολύ μικρών επιχειρήσεων πνίγει τις προϋποθέσεις της ανταγωνιστικότητας. Η λύση είναι το μικρομάγαζο της γειτονιάς να δώσει τη θέση του σε πολυμετοχικές αλυσίδες. Έτσι εξασφαλίζουμε τις οικονομίες κλίμακας, προϋπόθεση της ανταγωνιστικότητας.

Κατά τη γνώμη μου το παραπάνω επιχείρημα είναι, εν μέρει, λογικό. Ως συνήθως όμως, η γενίκευση αγνοεί την πολυπλοκότητα της κοινωνικής και οικονομικής ζωής. Θα μπορούσε να συμφωνήσει κάποιος με την παραπάνω λογική όταν αναφέρεται σε κλάδους όπως για παράδειγμα, η χαλυβουργία. Σίγουρα σε αυτή την περίπτωση δεν μπορεί να ισχύσει η άποψη: κάθε πόλη και υψικάμινος.
Τι εμπειρικά στοιχεία όμως έχουμε από άλλους κλάδους;

Ας εξετάσουμε τα δεδομένα από την αγορά τροφίμων σε μια πόλη όπως η μικρή μας Τρίπολη. Με την έλευση πολυκαταστημάτων του συγκεκριμένου χώρου αναγκάστηκαν πολλά μικρά μπακάλικα να κλείσουν. Οι καταναλωτές ικανοποιούν τις ανάγκες τους στις μεγάλες αλυσίδες εμπορίας τροφίμων. Οι αυτοαπασχολούμενοι μπακάληδες σίγουρα εξασφάλιζαν στο παρελθόν μεγαλύτερο εισόδημα από το σύνολο των υπαλλήλων του κλάδου που απασχολούνται σήμερα στη πόλη. Ακόμη και από τους διευθυντές των εν λόγω υποκαταστημάτων των αλυσίδων. Παρότι με τη νέα δομή της αγοράς η ανεργία αυξήθηκε και το μέσο εισόδημα των απασχολουμένων στο κλάδο μειώθηκε, είναι αμφίβολο ότι μειώθηκαν οι τιμές των αγαθών προς όφελος των καταναλωτών. Μπορούμε να επικαλεστούμε γι αυτό - εκτός από την προσωπική εμπειρία του καθενός μας – και τις συχνές παρεμβάσεις και καταδίκες της επιτροπής ανταγωνισμού. Έχουμε βάσιμες υπόνοιες λοιπόν ότι τα «οφέλη» από τις οικονομίες κλίμακας καρπώθηκαν από τις εταιρείες που συνέστησαν καρτέλ.

Συμπέρασμα: Καλές είναι οι θεωρητικές κατασκευές, αλλά καλό είναι να επανεξετάζονται κάπου – κάπου υπό το πρίσμα των εμπειρικών δεδομένων.